Dertig doden, duizenden mensen die uit hun ondergelopen huizen gered moesten worden en een geschatte schade van dertig miljard euro: de orkaan Harvey richtte de afgelopen dagen een ravage aan in en rond de Texaanse miljoenenstad Houston. Daarmee heeft Houston een probleem. Zijn er lessen te trekken uit de immense vloed? Harriet Festing van Anthropocene Alliance en John Batten van Arcadis in New York geven antwoord.
‘Het zal echt van de burgers moeten komen’
Harriet Festing, directeur van de Anthropocene Alliance, een non-profit die gemeenten adviseert over de gevolgen van klimaatverandering, is niet verbaasd dat de storm en de regen tot een ramp van deze omvang hebben geleid.
"Het is een echt een schande: in Houston is de afgelopen jaren werkelijk niets van betekenis gedaan om de stad voor te bereiden op een extreme regenval." Dat heeft volgens Festing verschillende oorzaken. "Het stadsbestuur wil dat de stad snel kan groeien en er veel huizen, kantoren en fabrieken gebouwd worden. Dat vinden ze belangrijker dan het vergroenen van de stad of het nemen van maatregelen die straat voor straat overstromingsrisico's te beperken. Wat ze wel doen, is niet effectief. Ambtenaren lieten me trots zien dat stukken stad worden verhoogd en dat greppels om regenwater af te vloeien worden overdekt. Ze konden me helaas niet duidelijk maken wat daar precies de winst van zou moeten zijn."
Daarnaast werken Amerikaanse overheden met flood maps van de federale dienst voor rampenbestrijding, FEMA, waarin de risicogebieden staan aangegeven. Festing noemt die ontoereikend. “Die kaarten richten zich namelijk niet op het overstromingsgevaar door regen, maar door rivieren. In de staat Illinois hebben we een onderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat 92% van de overstromingsschade plaatsvond in een gebied dat volgens FEMA geen risico liep. Illinois heeft die conclusies overgenomen. Op landelijk niveau is er nog niets mee gedaan. Die FEMA-scenario's zijn echter wel belangrijk. Lokale overheden werken ermee, dus doen projectontwikkelaars dat ook. De uiteindelijke huiseigenaars zitten met de problemen."
Festing was lang directeur van RainReady, een non-profitorganisatie die met kleine aanpassingen op wijk- en straatniveau overstromingsrisico's probeert te verkleinen. Ze staat nog steeds in nauw contact met de afdeling in Houston. "De afgelopen drie jaar zijn er in Houston overstromingen geweest. Bij elke ramp wordt weer gezegd dat dit de wake-up call is en dat er nu echt iets moet gebeuren. Nu dus ook, maar ik heb er weinig vertrouwen in. De huidige president bezuinigt alleen maar op overheidsdiensten als FEMA en verwijdert gegevens over klimaatverandering van overheidswebsites. De stad Houston en de staat Texas worden bestuurd door politici die de noodzaak van innovatief en effectief waterbeheer niet zien."
Daarom denkt Festing dat alleen de inwoners van Houston voor verandering kunnen zorgen. Het viel haar op dat niet overheidsdiensten, maar juist gewone burgers een beslissende rol speelden bij reddingsacties om duizenden mensen uit hun benarde situatie te bevrijden. "Het zal echt van de burgers moeten komen. Ondanks de gigantische problemen waar ze nu mee worden geconfronteerd, moeten ze hun afgevaardigden duidelijk maken dat het stadsbestuur in actie moet komen. Maar er valt ook een enorme winst te halen met maatregelen die bewoners zelf kunnen treffen. Natuurlijk vangen reservoirs of parken meer water op dan privétuinen, maar Houston ligt in een gevarengebied. Alle inspanningen, hoe klein ook, zijn dan welkom om de extreme regenval te verwerken waar de stad in de komende jaren mee te maken zal krijgen."
‘We zijn op onbekend terrein gekomen’
Houston is kwetsbaar voor wateroverlast, maar niet zo extreem als New Orleans, zegt John Batten, directeur Global Water & Cities van Arcadis in New York. Batten adviseert steden wereldwijd in het waterbeheer. Zijn er lessen te trekken uit het drama in Houston? Met de orkaan Harvey kreeg Houston een watervloed over zich heen waar je je als stad moeilijk op kunt voorbereiden, stelt Batten.
“Er is een overstroming ontstaan door ruim 120 centimeter regen in vier dagen. Dit komt eens in de vijfhonderd jaar voor of zoals de National Weather Service in de Verenigde Staten het zei: ‘Deze gebeurtenis is ongekend met gevolgen die verder gaan dan wat we tot dusverre hebben meegemaakt.’ We zijn daarmee op onbekend terrein gekomen en Houston kan hieruit lessen trekken. In de stad is door de vlakke en lage ligging, kleigronden en de intense regenval een enorm overstromingsgebied ontstaan.”
Houston zal bij de implementatie van bestaande plannen en de ontwikkeling van nieuwe uitbreidingen een antwoord moeten vinden op de natuurlijke gevoeligheid van de stad voor overstromingen, zegt Batten. “In Houston is het een mogelijkheid om het bayou-systeem te gebruiken om het overstromingsrisico te verminderen. Met een 'ruimte voor bayou'-programma kunnen natuurlijke buffers en zones worden gecreëerd om inwoners beter te beschermen. Verder behoren verbetering van de bouwvoorschriften en verticale woonvormen tot de opties. Deze verbeteringen moeten echter worden afgestemd op de levensstijlen en economische mogelijkheden.”
Voor de extreme regenval in de orde van grootte zoals in Houston is echter geen eenduidige oplossing, stelt Batten. In stedelijke gebieden kunnen met zones voor opvang en bufferen van regenwater, zoals groene daken en parken, de impact van overstromingen worden verminderd, zegt de adviseur. “Gezien de toenemende intensiteit en volume van de regenval moeten we de doorlaatbaarheid van onze steden heroverwegen. Zo moeten we bouwmaterialen gaan gebruiken die water doorlaten of absorberen. En in gebieden met een speciaal klimaat, bodem of ligging zullen de normen voor groene infrastructuur en uitbreiding van een ander niveau zijn dan in andere regio's.”
In reactie op de vloed zou Houston partnerschappen kunnen ontwikkelen met landen waar steden door het klimaat al lang te maken hebben met intensieve regenval zoals Singapore, Vietnam en Korea, zegt Batten. “Creëren van ruimte voor wateropvang en infrastructuren om intense regenval te verwerken is een oplossing, maar niet de totale oplossing."
John Batten is een van de sprekers op de Amsterdam International Waterweek. In H2O magazine zal hij daaraan voorafgaand zijn visie geven op de ontwikkelingen in het stedelijk waterbeheer wereldwijd.
De vraag is of dat dan komt door alleen de waterkwaliteit of dat het komt omdat we, bijvoorbeeld, gewoon gruwelijk dicht bevolkt zijn en ik al heel wat weilanden en dergelijke omgezet heb zien worden in woningen.
Mijn idee is overigens niet om te infiltreren in bestaande vennen - dat zou inderdaad de ecologie van die vennen veranderen – maar in aangelegde plassen (met een oppervlak minder dan 0,1 procent van de Veluwe). Die vallen droog, enkele dagen nadat infiltratie stopt. Infiltratieplassen hebben landschappelijk gezien wellicht wat waarde (als je saai naaldbos daarvoor kapt), aangaande natuur is die inderdaad beperkt.
Zeg 10 jaar geleden al waarschuwde ik dat we in 2027 in Nederland nooit de KRW doelen gaan halen. Ik betreur het ten zeerste dat ik gelijk ga krijgen. Ik voorspel nu dat we in 2030 met de mond vol tanden staan als Brussel ons vraagt wat onze plannen/maatregelen zijn om de Veluwe natuur en biodiversiteit te herstellen. Zonder fors ingrijpen in de waterbalans van het Veluwemassief gaan we verdroging echt niet bestrijden en zullen beken en sprengen niet structureel meer water voeren. Dat geef ik je op een briefje.