Waar de laatste jaren het droogteseizoen meestal al droog begon, is dat nu niet het geval. Door een vrij natte herfst en winter is de uitgangssituatie goed. De grondwaterstanden zijn gemiddeld tot hoog voor de tijd van het jaar en kanalen, beken en sloten zijn in het algemeen op peil. Nieuw is dat Rijkswaterstaat meteen vanaf april een hoger peil in het IJsselmeer aanhoudt voor het creëren van een grote watervoorraad.
Nat, droog en nat, zo waren achtereenvolgens januari, februari en maart. De vele neerslag in twee wintermaanden heeft in combinatie met de gemiddeld natte herfst gezorgd voor het herstel van de droogte van 2022. Dat meldt de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) in het startbericht van de droogtemonitor van 2023.
Hierdoor is er een goede uitgangssituatie voor het nieuwe droogteseizoen dat loopt van 1 april tot en met 30 september. Dit is volgens de LCW gunstig voor de scheepvaart-, landbouw-, natuur- en drinkwatersector.
Voldoende water beschikbaar in hoofdwatersysteem
In het hoofdwatersysteem is voldoende water beschikbaar om aan de watervraag te voldoen. Ook in regionale watersystemen ziet het er momenteel goed uit. Kanalen, beken en sloten zijn in het algemeen op peil. De waterkwaliteit is op orde. Vanaf 1 april zijn de standaard onttrekkingsverboden voor oppervlakte- of grondwater van kracht.
De afvoer van de Rijn bij Lobith is 2.700 kubieke meter per seconde (op 28 maart), wat normaal is voor de tijd van het tijd van het jaar en ruim ligt boven het LCW-criterium van 1.000 m3/s voor april. De verwachting voor de basisafvoer is enigszins ongunstig, omdat in de Alpen weliswaar de stuwmeren goed zijn gevuld maar de hoeveelheid sneeuw beduidend kleiner is dan gemiddeld. Daarom zal de afvoer bij Lobith de komende maanden gevoelig zijn voor snelle dalingen tijdens perioden met minder neerslag in het stroomgebied van de Rijn.
De afvoer van de Maas bij Sint Pieter (gemeente Maastricht) is momenteel met 500 kubieke meter per seconde ongeveer 100 m3/s hoger dan gemiddeld voor eind maart. De LCW laat weten dat na 2 april de afvoer waarschijnlijk daalt tot circa 200 m3/s, wat dan een gemiddelde waarde is. Het LCW-criterium van 25 m3/s voor Sint Pieter is voorlopig niet in beeld.
Peilen IJsselmeer en Markermeer verhoogd
Rijkswaterstaat houdt meteen vanaf april een hoger peil in het IJsselmeer aan. Dat is nieuw dit jaar. Zo wordt eerder een grote voorraad van zoetwater gecreëerd dan in andere jaren. De extra buffer is belangrijk voor met name landbouw en natuur in het noorden van Nederland. In 2022 werd het peil pas in mei verhoogd toen het al een tijdlang droog was.
Vanaf half maart heeft Rijkswaterstaat de peilen van het IJsselmeer en het Markermeer opgezet naar 10 centimeter onder NAP, conform het in 2018 ingevoerde flexibel peilbesluit.
Als de omstandigheden het toelaten, wordt in de eerste weken van april een meerpeil van 15 centimeter onder NAP ingesteld in plaats van 20 centimeter onder NAP. Rijkswaterstaat houdt hierbij rekening met de te verwachten afvoer van de grote rivieren voor de langere termijn, de voorspelde neerslag en de risico’s op wateroverlast in buitendijkse gebieden. De Veluwerandmeren staan nu al op het streefpeil van 5 centimeter onder NAP voor de zomerperiode.
Ook in regionale watersystemen zijn de peilen in veel gebieden extra opgezet. Hiermee wordt water vastgehouden. In West-Nederland wordt de komende weken meer doorgespoeld dan normaal, om een gunstige uitgangspositie wat betreft verzilting te creëren. Dit gebeurt via de Irenesluis.
Grondwaterstanden grotendeels hersteld
Waterschappen maakten zich na de droogte van vorig jaar zorgen over hoe het zou gaan met de grondwaterstanden, vooral op de hogere zandgronden in het oosten en zuiden van het land. Door een nat halfjaar zijn de grondwaterstanden echter grotendeels hersteld. Zij zijn nu gemiddeld tot hoog voor de tijd van het jaar. Alleen op enkele plekken in het oosten en zuidoosten staat het grondwater nog te laag. Hiervan is zeer lokaal sprake. In agrarische gebieden is de watersituatie goed bij de start van het groeiseizoen, ook op hoge gronden.
Het herstel van de grondwaterstanden is volgens de LCW meer dan welkom voor de natuur. Natuurbeheerders geven aan dat het erg belangrijk is dat de waterpeilen ook in het voorjaar hoog blijven. Dat geldt met name voor de weidevogels en voor kwetsbare planten, amfibieën en libellen in (grond)waterafhankelijke natuur.
Er zijn geen bijzonderheden in verband met de grondwaterbronnen voor drinkwater. Hetzelfde geldt voor de bronnen uit oppervlaktewater; de waterkwaliteit is voldoende. De niveaus van de spaarbekkens en infiltratievijvers en -gebieden zijn op peil.
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.