De grondwaterstanden zijn flink gestegen in het gebied van Noord-Holland rondom Alkmaar, nadat hier in drie dagen tijd buitengewoon veel regen viel. Op een aantal plekken zijn zelfs de maximale winterwaarden overschreden, volgens een eerste inventarisatie van Wareco. De boodschap van het ingenieursbureau is dat droogte en extreme neerslag onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Bijna overal in het land was het kletsnat van vrijdag 18 tot en met zondag 20 juni. Het meest extreem was de regenval in de noordelijke kuststrook van Noord-Holland. Hier kwam bijna 200 millimeter water uit de hemel zetten, grofweg 20 procent van de jaarlijkse neerslag. Het leverde bijzondere beelden uit het centrum van Alkmaar op, zoals een drijvende auto en mensen die zwommen in een ondergelopen spoortunnel.
Maarten KuiperMaarten Kuiper, principal expert water en ondergrond bij ingenieursbureau Wareco, heeft hier familieleden wonen. “Zij liepen echt tussen enkel en knie door het water. Het was voor hen een onschuldige situatie, want het water stroomde niet de woning in. Maar voor de boeren in de omgeving leidde de wateroverlast tot veel persoonlijk leed.”
Dat zorgde nog voor onenigheid tussen LTO-Noord en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Volgens de agrarische ondernemersorganisatie zijn waterbergingen te laat geopend. Het waterschap is het oneens met deze kritiek en spreekt van weersomstandigheden die gewoon te extreem waren.
Soms een meter stijging
Deze wateroverlast was er bovengronds. Een interessante vraag is ook wat in de bodem gebeurde: hoe reageerden de grondwaterstanden in het noorden van Noord-Holland op de extreme regenval? Dat hebben Kuiper en zijn collega’s uitgezocht aan de hand van de real-time gegevens van de peilbuizen die Wareco namens de gemeenten beheert.
“De grondwaterstanden zijn spectaculair gestegen”, stelt Kuiper vast. “Soms zelfs wel met een meter. Zo’n grote stijging door neerslag is volstrekt uniek. Dat hebben wij niet eerder gezien in de veertig jaar dat we grondwateronderzoek doen.”
Daardoor moet Kuiper zijn mening over de invloed van extreme neerslag bijstellen. “Ik roep al lange tijd dat de klimaatverandering belangrijk is voor het grondwater, maar niet zozeer de hevige buien. Want het water daarvan wordt toch afgevoerd. Mijn verhaal is dat juist rustige buien gedurende een langere periode belanden in het grondwater en leiden tot grondwateroverlast. Dit is nog steeds zo. Maar nu blijkt ook uitzonderlijke regenval voor hetzelfde te kunnen zorgen.”
Duidelijke verschillen tussen gebieden
Wareco heeft gekeken naar de situatie in de verschillende typen gebieden langs de Noord-Hollandse kust. Kuiper noemt de oude strandwallen achter de hoge duinen, waar veel dorpen en steden liggen. “De strandwallen zijn zandige gebieden met soms ondiep klei en veen waar water ophoopt. Er zijn vaak weinig watergangen, dus amper afvoermogelijkheden. Daarom zijn de grondwaterstanden hier erg gevoelig voor klimaatverandering. We maten het afgelopen weekend stijgingen van een meter, terwijl de jaarlijkse fluctuatie normaal grofweg 70 centimeter is.”
Verder wijst Kuiper op het duidelijke onderscheid binnen het stedelijk gebied tussen verharde binnensteden en vergroende wijken. “In de binnensteden wordt niet veel regenwater afgevoerd naar grondwater. In ruim opgezette wijken gebeurt dat wel. Daar is dan ook een grotere stijging van het grondwater te zien.”
Kuiper vindt het geen goede zaak dat in de binnensteden veel hemelwater wordt afgevoerd. “Want als je dit met zeg 100 van de 200 millimeter doet, heb je uiteindelijk minder grondwater tot je beschikking. Voor de korte termijn is het niet erg, blijkt nu uit de metingen. Het probleem is dat de diepere zandlagen niet goed worden aangevuld. Juist deze lagen reageren vooral op wat er jaarrond aan water bijkomt. Wordt de hoeveelheid kleiner, dan leidt dat tot droogte en verzilting.”
In de figuur zijn de meetresultaten van de grondwaterstand bij twee peilbuizen binnen stedelijk gebied te zien. De blauwe buis staat in een straat met veel verharding, de groene peilbuis in een wijk die groener en ruimer opgezet is. Beeld: Wareco.
Bijstelling van traditioneel beeld
Het traditionele beeld is dat de grondwaterstanden in de winter hoog staan en in de zomer beduidend lager. Het opmerkelijke is volgens Kuiper dat op een aantal plekken in Noord-Holland nu de piekwaarden zelfs boven de maximale winterwaarden uitkomen. “Als dit beeld door de klimaatverandering structureel wordt, kunnen we in de zomer een toename van de grondwateroverlast verwachten. Dat is gelukkig wel van kortere duur door snellere verdamping.”
Gemeenten en andere partijen moeten volgens Kuiper hierop letten bij maatregelen voor infiltratie en vergroening. “Zorg ervoor dat je dan ook het grondwater op orde houdt. Bijvoorbeeld door infiltratie te combineren met drainage of door op een andere plek te infiltreren. Dat laten de gevolgen van de extreme weersgebeurtenis in Noord-Holland echt zien.”
Het was eigenlijk een grote praktijkproef voor hydrologen en waterbeheerders, besluit Kuiper. “Belangrijk is dat we hiervan leren. Wat in de regio van Alkmaar en Schagen plaatsvond, is ook mogelijk in diverse andere delen van het land. De boodschap is dat droogte en extreme neerslag onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.”
MEER INFORMATIE