De geborgde zetels, de aangewezen bestuurders in de functionele democratie van de waterschappen, staan ter discussie. De komende verkiezingen en de daaropvolgende kabinetsformatie zijn cruciaal voor de afloop. Als er een kabinet komt met een linkse signatuur, dan lijkt het einde van de geborgde zetels nabij.
door Bert Westenbrink
Wordt in de komende kabinetsperiode een streep gezet door de geborgde zetels, de aangewezen bestuurders die specifieke belangen (natuur, landbouw, bedrijven) in de waterschappen dienen te behartigen? Die vraag speelt nadrukkelijk in de waterschapsbesturen. Maar ze gaan er niet over, het parlement beschikt. En daar klonk in de afgelopen jaren de roep om de governance van de waterschappen aan te passen. Het moet democratischer en dat betekent dat er geen plaats is voor aangewezen bestuurders. Dat vinden veel partijen nog steeds, blijkens de verkiezingsprogramma’s.
GroenLinks is duidelijk: “We schrappen de geborgde zetels binnen de waterschappen. Daarmee worden de waterschappen democratischer en worden de belangen van de natuur en van burgers op een eerlijkere manier afgewogen tegen de belangen van landbouw en industrie.” De Partij voor de Dieren zit op dezelfde lijn: “De geborgde zetels in de waterschapsbesturen, die gereserveerd zijn voor boeren, bedrijven en beheerorganisaties, worden afgeschaft, zodat waterschappen een democratische zetelverdeling krijgen.”
De PvdA wil ook van de geborgde zetels af. Ze zijn, aldus de socialisten, ‘ondemocratisch’. “Daarom willen wij dat alle zetels in het algemeen bestuur van een waterschap rechtstreeks worden gekozen door burgers en niet worden aangewezen door belangengroeperingen.”
D66 noemt de geborgde zetels ‘ouderwets en ondemocratisch’. De sociaal-liberalen willen naar een nieuwe politieke cultuur, waarin ‘de overheid er voor de mensen is en niet andersom’: “Kabinetsleden en besturen van provincies, gemeenten en waterschappen dienen de inwoners van Nederland.” En specifiek over de waterschappen: “Kandidaten voor het waterschapsbestuur moeten worden verkozen via de gangbare democratische weg.”
Kennis van zaken
De partijen die zich uitspreken voor behoud van de geborgde zetels bevinden zich in een ander deel van het politieke spectrum: het CDA en de SGP. Het CDA schrijft: “Voor een goede balans in het waterbeleid houden wij vast aan de geborgde zetels in het algemeen bestuur van de waterschappen.” De SGP hecht aan het overeind houden van het functionele bestuur en daarmee de geborgde zetels voor boeren, natuurorganisaties en bedrijven. “Zij hebben groot belang bij goed waterbeleid en kennis van zaken. Dat verdient een eigen stem in het waterschapsbestuur.”
De ChristenUnie heeft veel aandacht voor klimaat, water en het waterbeheer, maar zwijgt in het verkiezingsprogramma over de geborgde zetels of het bestuurlijke stelsel van de waterschappen.
Ook de grootste partij, de VVD, heeft in het verkiezingsprogramma ‘Nieuwe keuzes voor een nieuwe tijd’ geen aandacht voor de geborgde zetels in de waterschappen. Dus ook niet voor het behoud van de functionele democratie. Maar de partij schrijft wel de komende jaren in te zetten op ‘het voortzetten van een goede samenwerking met de waterschappen, die onmisbaar zijn voor de uitvoering van specialistische taken’.
De liberalen gaan ook in op modernisering van het staatsbestel en de positie van het lokaal bestuur. Om de samenleving meer te betrekken bij besluitvormig willen de liberalen onder meer tussentijdse verkiezingen introduceren voor gemeenten, provincies en waterschappen als de besturen niet meer functioneren. “Zo krijgen inwoners de kans om in het stemhokje orde op zaken te stellen als het bestuur vastloopt”, staat in het VVD-programma. Of de liberalen ook voor ogen hebben dat bij tussentijdse verkiezingen de aangewezen bestuurders in de waterschapsbesturen vervangen moeten worden, is door het zwijgen over de geborgde zetels dus niet duidelijk.
Motie
50 Plus, die in de persoon van Kamerlid Corrie van Brenk op 1 juli 2019 in een motie om aanpassing van het bestuurlijke stelsel van de waterschappen vroeg met afschaffing van de geborgde zetels (aangenomen met 123 stemmen voor), besteedt in het verkiezingsprogramma geen woord aan de geborgde zetels. Ook de waterschappen komen er niet in voor, behoudens 1 alinea: “Waterschappen krijgen door wijziging van de Waterwet de ruimte om kerntaken uit te breiden richting commerciële activiteiten voor het opwekken van eigen energie, verkopen van overschot en grondstoffen en dergelijke uit het rioolwater te halen en te verkopen.”
Anderen partijen, van links tot rechts, zoals de SP, PVV, Denk en FvD hebben in hun verkiezingsprogramma’s het vizier op van alles, maar niet op de waterschappen, laat staan op hun bestuurlijke stelsel.
MEER INFORMATIE
H2O Actueel: ‘Afschaffen geborgde zetels is begin van het einde waterschappen’
H2O Actueel: OFL: aanpassing bestuurstelsel niet haalbaar voor volgende waterschapsverkiezingen
H2O Actueel: GroenLinks dient initiatiefwet in voor afschaffen geborgde zetels
Artikel Ned Juristenblad: Afschaffing van geborgde waterschapszetels gestoeld op drijfzand? (pdf)