De Europese Commissie legt het uitrijden van mest in Nederland aan banden. Tot 2026 wordt de zogeheten derogatie van de Nitraatrichtlijn stapsgewijs afgebouwd, in gebieden met veel verontreinigd (bodem)water moet dat zelfs versneld gebeuren. Vanaf 2026 verdwijnt de uitzonderingsregel en moeten Nederlandse boeren zich houden aan de Europese stikstofgebruiksnorm. Boerenorganisatie LTO reageert ‘geschokt, boos en teleurgesteld’.
Ook landbouwminister Henk Staghouwer is niet gelukkig met de beschikking en zeker niet met de timing. De boodschap komt juist op het moment dat boeren aan de vooravond staan van 'een ingrijpende, noodzakelijke verduurzamingstransitie op het gebied van stikstof, klimaat, waterkwaliteit en natuur’, schrijft hij in een brief aan de Tweede Kamer.
Door de versnelde afbouw van de derogatieregeling, moeten de circa 16.500 boeren die er gebruik maken, versneld hun bedrijfsvoering aanpassen omdat ze minder mest mogen uitrijden.
“Het kabinet beseft dat de gevolgen van de afbouw van de derogatie voor de derogatiedeelnemers erg groot zijn”, schrijft Staghouwer in de Kamerbrief. “Deze uitkomst verhoogt de (tijds)druk op het nemen van maatregelen die in het kader van de opgaven rond klimaat, water en natuur nodig zijn.”
Compensatie
Boeren die in 2021 een derogatievergunning hebben gekregen zullen worden gecompenseerd voor de afbouw die ze vanuit Brussel opgelegd krijgen. Het kabinet stelt maximaal €130 miljoen beschikbaar voor deze compensatieregeling, schrijft Staghouwer.
Het kabinet wil voorkomen dat de boeren grasland gaan omzetten in bouwland voor de teelt van uitspoelingsgevoelige gewassen. Grootschalig omzetten van grasland is nadelig voor de waterkwaliteit, aldus de bewindsman die zich in de onderhandelingen met Brussel om die reden hard heeft gemaakt voor behoud van de derogatie.
Meer prioriteit
De commissie ziet dat anders. Weliswaar is ze Staghouwer tegemoet gekomen door de derogatieregeling af te bouwen en niet meteen af te schaffen, maar de beschikking is vooral een signaal dat verbetering van de waterkwaliteit meer prioriteit moet krijgen in Nederland.
Daarmee gaat het niet goed. Nederland gaat de doelen van de Europese Kaderichtlijn Water niet halen en een van de oorzaken is de uitspoeling van nitraat. De daling van nitraatconcentraties in uitspoelingswateren stagneert en in sommige regio’s stijgen ze zelfs weer. Dit terwijl de Nitraatrichtlijn bedoeld is om de nitraatuitspoeling uit de landbouw en eutrofiëring van oppervlaktewater door nutriënten uit mest te verminderen en verdere verontreiniging van grondwater met nitraat te voorkomen.
Naast volledige afbouw van de derogatie, komen er aanvullende voorwaarden om te borgen dat de geïntegreerde gebiedsgerichte aanpak die Staghouwer voor ogen heeft om de landbouwtransitie vorm te geven en verbetering van de waterkwaliteit te realiseren, ook daadwerkelijk tot resultaat leidt. Zo moet Nederland, aldus de beschikking, in verontreinigde gebieden de derogatie sneller afbouwen en aanvullende eisen stellen aan stikstofgebruik.
Grote klap
Deze aanvullende voorwaarden betekenen voor de hele sector flinke inperkingen, stelt boerenorganisatie LTO Nederland die ‘geschokt, boos en teleurgesteld’ reageert op de beschikking van de commissie. “Met afschaffing van de derogatie raakt kringlooplandbouw buiten bereik en krijgt het verdienvermogen van boeren en tuinders een grote klap te verduren.”
In de brief aan de Kamer geeft Staghouwer ook aan dat zijn verzoek om het gebruik van kunstmestvervangers op basis van dierlijke mest toe te staan, nog niet tot succes heeft geleid. “De EC beschouwt kunstmestvervanging door producten uit dierlijke mest als een separaat traject”, schrijft hij. De bewindsman laat weten dat hij zich ‘intensief zal blijven inzetten’om in Euroepees verband goedkeuring te krijgen voor kunstmestvervanging door bewerkte dierlijke mest.
CONCEPT BESCHIKKING
De derogatie is gekoppeld aan het 7e actieprogramma Nitraatrichtlijn waarin het mestbeleid voor de periode 2022-2025 is vastgelegd. Door deze uitzonderingsregeling mochten Nederlandse boeren jarenlang meer graasdiermest uitrijden dan de Europese stikstofgebruiksnorm van 170 kg per hectare. Ook de komende jaren mogen de Nederlandse boeren nog meer uitrijden dan de Europese norm, maar elk jaar iets minder. In 2026 verdwijnt de derogatie, aldus de concept-beschikking van de Europese Commissie. Die beschikking legt ze voor aan de zogeheten Nitraatcommissie voor het finale besluit. Die commissie komt 15 september bijeen.
UPDATE 16 SEPTEMBER
Nitraatcommissie stemt in
De lidstaten hebben in het Nitraatcomité met gekwalificeerde meerderheid van stemmen positief geadviseerd over de conceptbeschikking, schrijft tijdelijk landbouwminister Carola Schouten aan de Tweede Kamer. "De Europese Commissie stelt deze in het College van Commissarissen nu conform het voorstel vast. Dit zal naar verwachting nog een aantal weken duren."