Waarborg dat woningen overal klimaatbestendig worden gebouwd, om daarmee extra opgaven voor klimaatadaptatie en waterproblemen te voorkomen. Daarvoor pleit deltacommissaris Peter Glas in een advies. Volgens hem is er een landelijke aanpak nodig, met ruimte voor regionaal maatwerk.
De deltacommissaris heeft hierover vorige week een bestuurlijke brief op hoofdlijnen gestuurd aan de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Infrastructuur en Waterstaat, naar aanleiding van hun adviesaanvraag in juli. Peter Glas komt in het najaar nog met een meer gedetailleerde doorkijk naar de langere termijn. Hierin zal hij ingaan op hoe water en bodem sturend kunnen zijn in de ruimtelijke inrichting en welke gevolgen op de lange termijn klimaatverandering heeft.
Meenemen in afspraken tussen Rijk en regio’s
Vanwege het grote tekort aan woningen kwam het kabinet in het voorjaar met het stevige voornemen van bijna een miljoen nieuwe huizen tot 2030. De maatschappelijke en politieke druk is groot, aldus Glas in zijn adviesbrief. “Dit vergt in de komende decennia forse investeringen en veel ruimte. Daarnaast ligt er de urgente opgave om ons land aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering, waarbij we te maken krijgen met een versnelde stijging van de zeespiegel en extremer weer met plensbuien, hitte en droogte.”
Peter Glas
(foto: John van Hamond)
Glas is daarom van mening dat klimaatbestendig bouwen het ‘nieuwe normaal’ moet worden. Zijn hoofdboodschap: waarborg overal in de gebouwde omgeving dat huizen klimaatbestendig worden gebouwd, vooral bij al beoogde en nieuwe grootschalige woningbouwlocaties. Hij raadt aan om dit mee te nemen in de afspraken over woningbouw die Rijk en regio’s maken.
Voorkomen van afwenteling
Het gaat om de keuze waar gebouwd wordt en om de manier waarop er wordt gebouwd, schrijft de deltacommissaris. “Het is van groot belang om daar te bouwen en op een zodanige manier dat we – nu én in de toekomst - geen extra klimaatadaptatie-opgaven en waterproblemen, en daarmee schade en slachtoffers krijgen.”
De effecten van klimaatverandering mogen niet worden afgewenteld op toekomstige generaties en andere gebieden, stelt Glas. “Daartoe dienen de lange termijn ontwikkelingen van zeespiegelstijging, veranderende rivierafvoeren, meer extreem weer en de bodemdaling nu reeds te worden meegenomen bij de woningbouwplannen, in de businesscases voor de financiering en in de kosten voor (toekomstig) beheer en onderhoud. Tevens is het nodig om een geografisch ruimere afweging te maken dan alleen te kijken naar het plangebied.”
De deltacommissaris vindt het belangrijk om aan te sluiten bij wat hierover in de Nationale Omgevingsvisie is vastgelegd: ‘bij ruimtelijke (her)ontwikkelingen wordt voorkomen dat het risico op schade en slachtoffers door overstromingen of extreem weer toeneemt, voor zover redelijkerwijs mogelijk.’ Vanwege de toekomstige klimaatverandering moet er ruimte worden gereserveerd voor de versterking van dijken en de opvang van water bij extreme buien. Bij het laatste noemt Glas een reservering van 10 procent ruimte. Ook is het zaak om hittestress te beperken door middel van groen-blauwe aanpassingen in de woningbouw en de stedenbouwkundige inrichting.
Vaak hogere kosten maar ook kansen
De deltacommissaris is zich ervan bewust dat klimaatadaptief bouwen vaak duurder uitvalt dan traditioneel bouwen. Volgens een verkennende studie door adviesbureau Ambient uit 2020 zijn de meerkosten tussen 300 en 3.800 euro per woning en 35.000 en 340.000 euro per hectare in de openbare ruimte. Hier staat echter tegenover dat door niets doen de schade door klimaatverandering in Nederland kan oplopen tot 170 miljard euro tot 2050.
Klimaatbestendig bouwen biedt ook kansen, benadrukt Glas. “Toevoeging van meer ‘blauw en groen’ in de gebouwde omgeving kan zorgen voor een fijnere, gezondere en natuurinclusieve leefomgeving, wat ook positief doorwerkt op de vastgoedwaarde. Tevens is een koppeling te maken met de maatregelen die nodig zijn voor klimaatmitigatie.”
Watertoets sterker sturend
Glas pleit voor een generieke landelijke aanpak, met ruimte voor onderbouwd regionaal maatwerk. “Meer nationale regie is nodig om gemeenten, die nu ieder zelf het wiel moeten uitvinden, te helpen in de vertaling van klimaatadaptatie naar concrete klimaatadaptatiedoelen en vervolgens naar praktische handvatten.” Hij vraagt het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om het voortouw te nemen, in nauwe samenwerking met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de regio’s en de partners in het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie.
Voor waterbeheerders is de Watertoets een belangrijk hulpmiddel. “Deze toets moet mijns inziens sterker sturend zijn, zowel op proces als op inhoud, waarbij de adviezen van de waterbeheerder doorwerking krijgt en tijdig kan leiden tot planaanpassingen. Ik adviseer om de juridische borging van de Watertoets (vroegtijdig en bindend) in de Omgevingswet nog eens kritisch te bekijken.”
Extra ondersteuning van kleinere gemeenten
Momenteel bestaat het risico dat klimaatadaptatie niet voor elke gemeente prioriteit heeft, gezien de beperkte capaciteit en expertise en de vele opgaven bij ruimtelijke plannen. Glas wijst op de risicodialoog waarmee wordt bepaald welke kwetsbaarheden op lokaal en regionaal niveau wel en niet worden aangepakt. “Waar dit proces wellicht mede door de coronacrisis nog niet van de grond is gekomen, dient dit nu met kracht opgepakt te worden door de regionale en lokale overheden.”
Het is volgens de deltacommissaris inmiddels duidelijk dat diverse kleinere gemeenten extra ondersteuning nodig hebben. Dat kan financieel of via personele ondersteuning door het Rijk, een waterschap of een provincie. Zijn aanbeveling is om in ieder geval te zorgen voor één digitaal loket voor klimaatadaptieve woningbouw, waarin de nu reeds beschikbare leidraden, handreikingen en voorbeelden te vinden zijn. Hiervoor is het Kennisportaal Klimaatadaptatie geschikt.
MEER INFORMATIE
Adviesbrief deltacommissaris
Bericht op site Deltaprogramma
Kennisportaal Klimaatadaptatie
H2O Interview met Peter Glas (juli): ‘De weerbaarheid moet omhoog, de kwetsbaarheid omlaag’
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.