Waterschap De Dommel heeft eindelijk de laatste onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater ingetrokken. In het gebied rond de beken Beerze en Reusel kan nu weer water worden opgepompt. De droogte blijft echter actueel.
Sinds afgelopen maandag (12 december) is het overal in het Dommelgebied toegestaan om water uit beken en sloten te halen. De enige uitzondering vormen de inlaatgebieden Olen en Sonse Heide, waar een permanent onttrekkingsverbod van kracht is.
Net geen record
Het is net geen record want in 2020 vervielen de laatste onttrekkingsverboden nog twee weken later, op 29 december om precies te zijn. Toch had de beslissing over de intrekking dit jaar ook anders kunnen uitvallen, vertelt droogtecoördinator Lonneke Schilte van Waterschap De Dommel.
Lonneke Schilte
“Het was krap aan. In het gebied waar we nu het verbod hebben opgeheven, was een aantal afvoeren inmiddels boven de norm uitgekomen maar eentje nog niet. Omdat de vraag van boeren en andere partijen naar water op het ogenblik gering is, hebben we toch alles ingetrokken. Het risico is anders dat we in een droge winter het verbod nooit kunnen opheffen en dat is ook lastig. Want het water kan toch nog nuttig worden gebruikt in de komende periode, bijvoorbeeld voor het onder laten lopen van een weiland om te schaatsen, in plaats van te worden afgevoerd.”
Het onttrekkingsverbod uit oppervlaktewater is opgeheven voor het zuidelijke stroomgebied van de Beerze en de Reusel, dat ligt in het zuidwestelijk deel van het Dommelgebied. Begin oktober was het verbod vanwege de aanhoudende droogte nog verlengd. “Het is van nature heel droogtegevoelig gebied.” Daarnaast is in Park Meerland, een klein gebiedje bij Eindhoven, het onttrekkingsverbod ingetrokken.
Nog steeds veel sloten zonder water
De droogte blijft volgens Schilte actueel. “We zien erg veel sloten en vennen waarin geen water zit, terwijl dat in andere jaren wel zo was. Dit is echt opvallend. Ook zijn de grondwaterstanden grotendeels erg laag voor de tijd van het jaar.”
Het neerslagtekort is nog steeds hoog omdat het eigenlijk in heel 2022 niet uitbundig heeft geregend. “We hadden volgens het KNMI een zachte, droge en zonnige lente, gevolgd door een van de warmste, zonnigste en droogste zomers ooit. Alleen september was een uitschieter met veel regen. Daarna volgde weer een langere droge periode.”
'Op de hoge zandgronden zijn er veel bovenloopjes van beken die puur met regenwater worden gevoed en dus erg kwetsbaar zijn voor droogte'
Waterschap De Dommel kwam dit jaar ook al vroeg met een uitgebreid verbod, want half mei gold dit vrijwel overal in Midden-Brabant. Schilte licht toe waarom droogteproblemen zich zo snel voordoen. “We zitten in Brabant op zandgrond met vooral hellende en hoger gelegen gebieden. Hierdoor verdwijnt er vlug veel water. Op de hoge zandgronden hebben we daarom al snel te kampen met droogte. Zo zijn er veel bovenloopjes van beken die puur met regenwater worden gevoed en dus erg kwetsbaar zijn voor droogte.”
Beperkt aanvoer van water mogelijk
Tijdens de zomer zette De Dommel nog altijd zoveel mogelijk in op het vasthouden van water. Dat bood echter nauwelijks nog soelaas. “In een groot deel van ons gebied was er gewoon geen water meer.” De twee andere Brabantse waterschappen Aa en Maas en Brabantse Delta kunnen bij aanhoudende droogte in delen van het gebied nog water uit de Maas aanvoeren. “Voor ons is dat amper mogelijk, want we zouden het water dan echt naar boven moeten pompen naar de hoger gelegen gronden.”
Na een aantal droge jaren worden volgens Schilte uitzonderlijke maatregelen nu soms haast routinematig genomen. Zij noemt als voorbeeld het pompen van een minimale hoeveelheid grondwater in een aantal kwetsbare beken die droogvielen en waarin beschermde diersoorten leven. Dat deed De Dommel in augustus en september. “Eigenlijk een extreme en ongewenste maatregel. Maar inmiddels zijn we eraan gewend dat dit in bepaalde beken moet gebeuren als zij droogvallen. Wij weten dan wat we moeten doen en waar we de pompen halen.”
Het is duidelijk dat de natuur door de droogte onder toenemende druk staat, merkt Schilte op. “De natuur is op zich veerkrachtig maar heeft de laatste jaren klap op klap gekregen. De terreinbeheerders beginnen zich steeds meer zorgen te maken over de achteruitgang van de natuur, vooral van de natuur die van grondwater afhankelijk is.”
Dalende trend bij grondwaterstanden en grondwatervoorraad
Dat er sinds 2018 een opeenvolging van droge jaren is geweest, heeft volgens Schilte grote gevolgen voor het grondwater. “Weliswaar was 2021 redelijk normaal, maar in de andere jaren liep het neerslagtekort erg hoog op door een combinatie van weinig neerslag en veel verdamping. We zien daarom in Brabant een langjarige dalende trend bij zowel de grondwaterstanden als de grondvoorraad. De freatische grondwaterstanden zakken steeds verder weg. Ook teren we jaarlijks in op de grondwatervoorraad, het diepere grondwater dat eigenlijk de buffer moet vormen. Hieruit wordt elk jaar, zeker tijdens droogte, veel water onttrokken voor onder meer drinkwater, industrie en beregening terwijl we dat niet goed aangevuld krijgen.”
'We teren jaarlijks in op de grondwatervoorraad, het diepere grondwater dat eigenlijk de buffer moet vormen'
Als er deze winter veel en gestaag neerslag valt, zijn de grondwaterstanden mogelijk nog redelijk hersteld bij de start van het nieuwe droogteseizoen op 1 april. Maar ook daarmee is het probleem niet echt verholpen. “Zodra neerslag uitblijft, zakt het grondwater weer heel snel weg. Er is geen buffer meer.”
Diverse maatregelen voor meer water in de grond
Schilte vertelt dat het beleid van De Dommel vooral is gericht op het veel meer water in de grond krijgen. “We moeten ervoor zorgen dat water goed kan infiltreren in alle haarvaten en droge koppen van ons systeem en niet versneld wordt afgevoerd. Dat kan met allerlei maatregelen, zoals het dempen of ondieper maken van slootjes in hoger gelegen gebieden, het jaarrond hoog houden van het peil in sloten en beken, minder ontwateren met bijvoorbeeld drainage en de aanleg van klimaatbuffers in stedelijk gebied.”
Het is ook belangrijk dat er nog veel meer stuwtjes en drempels worden geplaatst in de haarvaten van het watersysteem. “Daarbij hebben we de medewerking van andere partijen nodig want het waterschap is zelf geen eigenaar van deze watergangen.”
Uitwerking van Brabants grondwaterconvenant
Dertien partijen in Noord-Brabant waaronder waterschappen en drinkwaterbedrijven sloten een jaar geleden het Grondwaterconvenant 2021-2027 af. Zij willen intensiever samenwerken om de grondwatervoorraad in Brabant te verbeteren. “De deelnemers aan het convenant spreken op hoofdlijnen hun intenties uit. Voor ons heeft dat een eerste vertaling gekregen in het Waterbeheerprogramma 2022-2027.”
De Dommel is momenteel bezig met het opstellen van het uitvoeringsprogramma Voldoende water voor de periode tot 2050. Hierin geeft het waterschap aan wat er de komende jaren allemaal moet gebeuren. Dit programma wordt waarschijnlijk begin volgend jaar vastgesteld. Waterschap De Dommel heeft een duidelijke boodschap, besluit Schilte. “Wij moeten elke druppel uit de lucht koesteren en de bodem inkrijgen, om de grondwatervoorraad aan te vullen.”
LEES OOK
H2O Premium: Verdringingsreeks grondwater: ‘Bij wie gaat het eerst de kraan dicht? Zo eenvoudig is dat niet’
H2O Premium: Herstel Brabantse watersysteem vergt ‘radicale omslag in denken en doen’